Tác động nội tiết ít ai biết của thiếu hụt vitamin D và canxi ở người già

Khi nhắc đến vitamin D và canxi, phần lớn mọi người thường nghĩ ngay đến vai trò quan trọng của chúng trong việc bảo vệ xương. Điều này đúng, nhưng chưa đủ. Nghiên cứu hiện đại đã chỉ ra rằng ngoài việc ảnh hưởng đến mật độ xương, sự thiếu hụt hai dưỡng chất này còn tác động sâu rộng đến hệ nội tiết và nhiều cơ quan khác trong cơ thể, đặc biệt ở nhóm người cao tuổi.

Vitamin D, canxi và mối liên hệ với hệ nội tiết

Sau khi được hấp thu từ thực phẩm hoặc tổng hợp qua da nhờ ánh nắng, vitamin D sẽ trải qua hai lần chuyển hóa – lần đầu ở gan, sau đó ở thận – để trở thành dạng hoạt động sinh học gọi là calcitriol [1,25(OH)2D].

Calcitriol gắn với các thụ thể vitamin D (VDR) có mặt ở nhiều cơ quan khác nhau như hệ thần kinh, tim mạch, tuyến tụy và hệ nội tiết. Khi hoạt động, nó:

• Giúp duy trì cân bằng canxi và phospho trong máu, bảo vệ xương.
• Tham gia điều hòa tiết insulin và tăng độ nhạy insulin, ảnh hưởng đến nguy cơ mắc tiểu đường.
• Tác động đến cơ bắp và hệ miễn dịch, giảm nguy cơ té ngã và nhiễm trùng.

Ngược lại, khi thiếu hụt vitamin D, cơ thể không hấp thu đủ canxi, tuyến cận giáp phải tiết nhiều hormone PTH hơn. Tình trạng cường cận giáp thứ phát này thường gặp ở người trên 75 tuổi, gây ra loãng xương, yếu cơ và nhuyễn xương.

Vì sao người cao tuổi dễ thiếu vitamin D và canxi?

Người lớn tuổi thường gặp nhiều yếu tố nguy cơ dẫn đến thiếu hụt, bao gồm:

• Da mỏng, ít tiếp xúc ánh nắng mặt trời → giảm tổng hợp vitamin D.
• Chế độ ăn uống nghèo nàn, ít sữa, cá béo hoặc thực phẩm giàu vi chất.
• Giảm hấp thu tại ruột theo tuổi tác.
• Bệnh lý gan, thận cản trở quá trình chuyển hóa vitamin D.
• Sử dụng kéo dài một số loại thuốc (PPI, glucocorticoid, thuốc chống động kinh).

Khảo sát tại Mỹ cho thấy hơn 40% người trưởng thành bị thiếu vitamin D, và tỷ lệ này còn cao hơn ở người cao tuổi, đặc biệt là người sống trong viện dưỡng lão.

Nhu cầu vitamin D và canxi theo khuyến nghị

Để duy trì sức khỏe, Hội Nội tiết và Viện Y học đưa ra mức khuyến nghị:

• Vitamin D
  • Người 1–70 tuổi: 600 IU/ngày
  • Người ≥71 tuổi: 800 IU/ngày
  • Mức tối đa: 4.000 IU/ngày
• Canxi
  • Nam 51–70 tuổi: 1.000 mg/ngày
  • Nữ 51–70 tuổi và tất cả người ≥71 tuổi: 1.200 mg/ngày
  • Mức tối đa: 2.000 mg/ngày

Việc bổ sung cần cá nhân hóa tùy theo bệnh lý, thuốc đang sử dụng và tình trạng dinh dưỡng. Dư thừa vitamin D tuy hiếm nhưng có thể gây hại cho tim mạch và thận, do đó người cao tuổi dùng liều cao cần được theo dõi xét nghiệm thường xuyên.

Đánh giá và lựa chọn phương pháp bổ sung

Để xác định tình trạng thiếu hụt, bác sĩ thường thực hiện:

• Đo nồng độ 25(OH)D huyết thanh.
• Kiểm tra mật độ khoáng xương.

Phương pháp bổ sung phổ biến gồm:

• Vitamin D3 đường uống: Giúp duy trì nồng độ ổn định và cải thiện hấp thu canxi.
• Canxi cacbonat: Hấp thu tốt khi dùng cùng bữa ăn.
• Canxi citrate: Thích hợp cho bệnh nhân giảm acid dịch vị hoặc dùng PPI.
• Calcidiol/calcitriol: Dành cho bệnh nhân đặc biệt (suy gan, suy thận mạn, kém hấp thu sau phẫu thuật).

Mối liên hệ giữa vitamin D và bệnh tiểu đường

Khoảng 1/3 người trên 65 tuổi mắc bệnh tiểu đường type 2. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng nồng độ vitamin D thấp có thể ảnh hưởng đến quá trình điều hòa insulin, từ đó liên quan đến nguy cơ phát triển bệnh. Dù bằng chứng còn chưa đủ để khuyến nghị vitamin D như liệu pháp phòng ngừa, nhưng việc bổ sung hợp lý vẫn có lợi cho sức khỏe chuyển hóa và chất lượng cuộc sống ở người cao tuổi.

Thiếu hụt vitamin D và canxi không chỉ gây hại cho xương khớp mà còn ảnh hưởng đến hệ nội tiết, cơ bắp và làm tăng nguy cơ mắc bệnh mạn tính. Việc chủ động bổ sung thông qua chế độ ăn uống hợp lý, tiếp xúc ánh nắng vừa đủ và sử dụng thực phẩm bổ sung khi cần thiết là chìa khóa giúp người cao tuổi duy trì sức khỏe toàn diện và giảm nguy cơ biến chứng.