Estrogen và trí nhớ: Vì sao phụ nữ dễ mắc chứng mất trí nhớ hơn nam giới?

Phụ nữ dễ mắc chứng mất trí nhớ hơn – vì sao lại như vậy?

Theo Tổ chức Nghiên cứu Alzheimer Vương quốc Anh (Alzheimer’s Research UK), 65% người mắc chứng mất trí nhớ là phụ nữ.

Một phần do tuổi thọ trung bình của phụ nữ cao hơn nam giới – càng sống lâu, nguy cơ suy giảm nhận thức càng lớn. Ngoài ra, nguy cơ đột quỵ cao hơn ở nữ giới, vốn là yếu tố làm tổn thương não và tăng khả năng mất trí nhớ.

Tuy nhiên, giới khoa học hiện nay cho rằng sự khác biệt nội tiết tố – đặc biệt là hormone estrogen – cũng là một “mảnh ghép” quan trọng giúp giải thích vì sao não bộ phụ nữ nhạy cảm hơn với suy giảm trí nhớ.

Hormone estrogen và ảnh hưởng của nó lên não bộ và trí nhớ ở phụ nữ

65% người mắc chứng mất trí nhớ là phụ nữ

Estrogen – hormone sinh sản nhưng ảnh hưởng mạnh đến não

Trái với suy nghĩ thông thường, cả nam và nữ đều có estrogen, chỉ khác ở nồng độ. Ở nữ giới, estrogen được xem là hormone sinh dục chính, nhưng thực tế nó còn tham gia vào nhiều quá trình sinh học khác nhau, trong đó có duy trì chức năng của não bộ.

Các nghiên cứu thần kinh học chỉ ra rằng estrogen hoạt động mạnh nhất ở hai vùng não quan trọng cho trí nhớ và tư duy:

Hồi hải mã (Hippocampus): nơi lưu trữ ký ức và định hướng không gian.
Vỏ não trước trán (Prefrontal Cortex - PFC): vùng chịu trách nhiệm về khả năng tập trung, ra quyết định và kiểm soát cảm xúc.

Estrogen giúp tăng tính dẻo synap – khả năng thay đổi và củng cố kết nối giữa các tế bào thần kinh. Khi các neuron giao tiếp thường xuyên, estrogen giúp tín hiệu giữa chúng truyền nhanh và rõ hơn, nhờ đó khả năng ghi nhớ, học tập và xử lý thông tin của phụ nữ thường nhạy bén hơn trong giai đoạn hormone ổn định.

Hai khu vực chịu ảnh hưởng mạnh của hormone estrogen trong chức năng ghi nhớ và tư duy

Estrogen có ảnh hưởng mạnh tới não bộ

Khi estrogen giảm – não bộ “chậm” lại

Bước sang độ tuổi 40–50, phụ nữ bước vào giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh. Lúc này, buồng trứng giảm sản xuất estrogen đáng kể, kéo theo hàng loạt thay đổi trong cơ thể:

Mất ngủ, lo âu, trầm cảm.
Bốc hỏa, mệt mỏi, da khô.
Và đặc biệt là giảm trí nhớ, khó tập trung, hiện tượng mà nhiều phụ nữ mô tả là “não sương mù” (brain fog).

Các triệu chứng này đôi khi bị nhầm với dấu hiệu sa sút trí tuệ (dementia). Điểm khác biệt là:

Ở mãn kinh, các triệu chứng thường chỉ kéo dài vài năm và có thể cải thiện.
Còn ở mất trí nhớ thật sự (như Alzheimer), các triệu chứng sẽ tiến triển nặng dần theo thời gian.

Phụ nữ tuổi mãn kinh cảm thấy mệt mỏi và hay quên do suy giảm estrogen

Tuổi mãn kinh, estrogen suy giảm, não bộ cũng "chậm" lại

Mãn kinh và nguy cơ Alzheimer: Mối liên hệ đang được chứng minh

Một loạt nghiên cứu đã làm rõ hơn mối quan hệ này:

Nghiên cứu năm 2020 (Neurology Journal) cho thấy: Phụ nữ có thời gian hành kinh ngắn hơn (nghĩa là tiếp xúc với estrogen ít hơn) có nguy cơ mắc Alzheimer cao hơn.
Một nhóm nghiên cứu tại Đại học Weill Cornell (Mỹ) cũng phát hiện rằng: Phụ nữ sau mãn kinh có khối lượng mô não thấp hơn và lượng protein beta-amyloid cao hơn – dấu ấn sinh học đặc trưng của bệnh Alzheimer.

Điều này gợi ý rằng thời gian tiếp xúc với estrogen trong đời người phụ nữ càng ngắn, nguy cơ sa sút trí tuệ càng cao.

Giảm estrogen không trực tiếp “gây bệnh” – nhưng là yếu tố nguy cơ lớn

Hiện chưa có bằng chứng khẳng định việc thiếu estrogen gây ra mất trí nhớ. Tuy nhiên, các dữ liệu dịch tễ học và hình ảnh học não bộ đều cho thấy giảm estrogen sau mãn kinh làm tăng nguy cơ tổn thương vùng trí nhớ.

Vì vậy, nhiều chuyên gia khuyến nghị nên can thiệp sớm trong giai đoạn tiền mãn kinh – khi cơ thể bắt đầu thay đổi nội tiết – để giảm thiểu nguy cơ sa sút trí tuệ về sau.

Làm gì để bảo vệ trí nhớ và hormone tự nhiên?

Chăm sóc nội tiết sớm:

Duy trì cân nặng hợp lý, tránh stress, ngủ đủ 7–8 tiếng mỗi đêm.
Hạn chế rượu bia, thuốc lá, vì chúng phá vỡ cân bằng hormone.

Bổ sung phytoestrogen tự nhiên:

Có nhiều trong đậu nành, hạt lanh, mè đen, rau xanh đậm – giúp bù đắp phần nhỏ thiếu hụt estrogen.

Đậu nành, hạt lanh, cá hồi và rau xanh giúp cân bằng nội tiết, hỗ trợ trí nhớ và sức khỏe não bộ

Thực phẩm bổ sung estrogen tự nhiên

Rèn luyện não và cơ thể:

Thiền, yoga, đọc sách, học kỹ năng mới giúp duy trì sự linh hoạt của neuron.
Tập thể dục đều đặn giúp tăng lưu lượng máu đến não, cải thiện trí nhớ.

Estrogen không chỉ là hormone sinh sản, mà còn là “người bảo vệ thầm lặng của não bộ nữ giới”.

Sự suy giảm estrogen trong giai đoạn mãn kinh có thể ảnh hưởng trực tiếp đến trí nhớ và khả năng tập trung, đồng thời làm tăng nguy cơ sa sút trí tuệ.

Nhận biết sớm, duy trì lối sống lành mạnh và hỗ trợ cân bằng nội tiết chính là chìa khóa giúp phụ nữ giữ được trí nhớ minh mẫn và tinh thần sáng suốt ở mọi độ tuổi.